همه ما می‌دانیم که انسان‌ها، برخلاف بسیاری از موجودات دیگر، مسیری طولانی و پیچیده را برای رسیدن به بزرگسالی طی می‌کنند؛ این مسیر حدود دو برابر طولانی‌تر از شامپانزه‌ها است. دانشمندان این تأخیر را فرصتی برای رشد مغزهای بزرگ‌تر و یادگیری مهارت‌هایی می‌دانند که به بقا و تولیدمثل ما کمک می‌کند.
اما اکنون، مطالعه‌ای با برررسی دندان‌های جوانی باستانی، نشان می‌دهد که روند رشد آهسته شاید دست‌کم از زمانی حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال پیش، یعنی حدود نیم میلیون سال زودتر از ظهور هر نوع شواهد دیگر، آغاز شده باشد.
پژوهشگران در مطالعه‌ی جدید که در مجله‌ی نیچر منتشر شده است، با استفاده از تصویربرداری پیشرفته اشعه ایکس، خطوط رشد دندان‌های آسیای یکی از اعضای باستانی منقرض‌شده از سرده‌ی «انسان» (Homo) را که ۱٫۷۷ میلیون سال پیش در منطقه دمانیسی کنونی در گرجستان زندگی می‌کرد، بررسی کردند.
دندان‌ها، کلید درک روند رشد ما هستند
یافته‌ها نشان داد که هرچند رشد انسان باستانی دمانیسی سریع‌تر از کودکان امروزی بود، دندان‌های آسیایش در پنج سال اول زندگی درست شبیه انسان‌های امروزی روند رشد آرامی را طی کرده بودند. این کشف، آن هم در گروهی از انسان‌ها با مغزهایی تقریباً به اندازه‌ی شامپانزه‌ها، می‌تواند رازهایی را از آغاز دوران طولانی‌مدت کودکی انسان‌ها آشکار کند.
الیسیا ناوا، زیست‌باستان‌شناس از دانشگاه ساپینزا در رم، می‌گوید: «یکی از پرسش‌های مهم در دیرین‌انسان‌شناسی این است که الگوی رشد آهسته چه زمانی در جنس انسان ظاهر شد. حالا ما سرنخ مهمی را در دست داریم.»
البته، برخی دیگر از پژوهشگران نیز هشدار می‌دهند که اگرچه دندان‌های جوان باستانی از دمانیسی به کندی رشد کرده، افراد دیگری از جمله نیاکان مستقیم ما، ممکن است سریع‌تر از او رشد کرده باشند.
ردپای گذشته در دندان‌ها
از دهه ۱۹۳۰، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که دوران نابالغی انسان‌ها از دیگر اعضای خانواده‌ی انسانیان (Hominidae) طولانی‌تر است. نظریه‌هایی نیز وجود دارند که می‌گویند نیاکان ما این تأخیر را تکامل دادند تا زمان بیشتری برای رشد مغزهای بزرگ‌تر یا یادگیری سازگاری با تعاملات اجتماعی پیچیده داشته باشند. دندان‌ها، به‌ویژه دندان‌های آسیای دائمی، کلیدی برای درک این روند هستند، چراکه خطوط رشد آن‌ها، مانند حلقه‌های درخت، جزئیات دقیقی از روند رشد را ثبت می‌کنند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که نخستین نیاکان انسان نیز مانند دیگر اعضای خانواده‌ی انسانیان، سریع رشد می‌کردند. برای مثال، دندان‌های کودکی با ۲٫۴ میلیون سال قدمت از گونه‌ی استرالوپیتکوس آفارنسیس که در اتیوپی زندگی می‌کرد و هم‌گونه‌ی اسکلت معروف لوسی بود، با همان سرعت دندان‌های شامپانزه‌ها رشد می‌کرد. اما تا ۱٫۲ میلیون سال پیش، گونه‌ی انسان پیشگام (Homo antecessor) از اسپانیا، نشانه‌هایی از رشد آهسته‌تری داشت که همچنان طولانی‌تر از دیگر انسانیان بود و هنوز به اندازه‌ی گونه ما، انسان خردمند (Homo sapiens)، کند نشده بود.
فسیل انسان دمانیسی که در سال ۲۰۰۱ کشف شد، شامل جمجمه، فک و دندان‌های کاملاً حفظ‌شده‌ای بود. کریستوف زولیکوفر و مارسیا پونس ده لئون، دیرین‌انسان‌شناسان از دانشگاه زوریخ و پل تافورو، دیرین‌شناس از مرکز تابش سنکروترون اروپا، از نیروی سنکروترون (نوعی شتاب‌دهنده‌ی ذرات با شکل حلقه‌ای) برای برداشت تصاویر اشعه ایکس با وضوح بالا، استفاده کردند تا خطوط رشد روی دندان‌های فسیل را بشمارند.
این خطوط از تجمع لایه‌های عاج دندان و تقریباً هر هشت روز یک بار در انسان امروزی ایجاد می‌شوند. گروه پژوهشگران با شمارش این خطوط دریافتند که انسان دمانیسی در زمان مرگش حدود ۱۱٫۴ ساله بوده است.
پژوهشگران با تحلیل خطوط تیره‌ی استرس روی دندان‌ها که ناشی از بیماری یا رژیم غذایی نامناسب هستند، مسیر رشد تمام دندان‌ها را هم‌تراز و سپس، بازسازی کردند. آن‌ها ویدیویی مجازی از چگونگی رشد دندان‌ها در دهان این کودک باستانی در بازه‌های شش‌ماهه ساختند. پونس ده لئون می‌گوید: «نتایج نشان می‌دهد که هر دندان در طول زندگی فرد چگونه رشد کرده است.»
سه نما از بازسازی مجازی دندان‌های جمجمه ۱٫۸ میلیون ساله انسان دمانیسی.
نیم‌نگاهی به انسان امروزی
مقایسه‌ی مسیر رشد دندان‌های انسان دمانیسی با انسان‌های امروزی، شامپانزه‌ها و دیگر انسانیان، نشان داد که در پنج سال اول زندگی این کودک، دندان‌های آسیایش درست شبیه انسان‌های امروزی به‌آرامی رشد می‌کرد. اما از سنین ۶ تا ۱۱ سالگی رشد دندان‌ها بیشتر شبیه شامپانزه‌ها سرعت گرفت. این نشان می‌دهد که هرچند انسان دمانیسی سریع‌تر از انسان امروزی بالغ شده، کندی اولیه در رشد، اولین گام به سوی تأخیر در بلوغ و رشد دیرهنگام ما بوده است.
کندی رشد دندان‌ها پیش از افزایش اندازه‌ی مغز آغاز شده است
پونس ده لئون معتقد است که این کودک احتمالاً تا مدت‌ها پس از گرفته‌شدن از شیر، برای غذا و مراقبت به بزرگ‌ترهایش وابسته بوده است. یافته‌های پیشین حاکی از آن است که بزرگسالان دمانیسی از ابزارهای سنگی استفاده می‌کردند، برای کمک به فردی بی‌دندان، گوشت می‌بریدند و علاوه‌بر کودکان، حتی از افراد مسن نیز مراقبت می‌کردند.
نیاکان دمانیسی ما با مغزی که فقط کمی بزرگ‌تر از شامپانزه‌ها بوده، توانستند به چنین پیشرفت‌هایی دست یابند. به نظر می‌رسد رشد آهسته‌ی دندان‌ها پیش از بزرگ‌شدن مغزها اتفاق افتاده باشد، شاید به این دلیل که استفاده از ابزار، مصرف گوشت و تغییرات اجتماعی، به کودکان امکان می‌داد تا برای مدت بیشتری به بزرگ‌ترهایشان وابسته بمانند.
دبی گواتلی استاینبرگ از دانشگاه ایالتی اوهایو، می‌گوید: «برای من، این کشف بسیار هیجان‌انگیز است؛ زیرا نشان می‌دهد کندی رشد دندان‌ها پیش از افزایش چشمگیر در اندازه‌ی مغز آغاز شده است.»
با این حال، حتی اگر جوان دمانیسی خاص در اوایل کودکی آهسته رشد کرده باشد، ممکن است تمام اعضای گونه‌اش چنین نبوده باشند، زیرا میزان رشد همیشه بین افراد و شاید حتی در دوران مختلف از زندگی فرد، متفاوت است. لسلیا هلوکوسکو، دیرین‌انسان‌شناس از مرکز ملی تحقیقات تکامل انسان در اسپانیا، می‌گوید مایل است داده‌های بیشتری از چگونگی تغییر در رشد دندان‌های انسانیان و انسان‌ها در طول زندگی‌شان در مقیاس فردی، به دست آورد.
برخی محققان همچنان تردید دارند. آیا سرعت آهسته در رشد دندان مستقیماً به طولانی‌شدن دوران کودکی ما منجر شده است؟ برخی دیگر نیز هشدار می‌دهند که این امر ممکن است فقط ویژگی خاصی از جوامع دمانیسی بوده باشد. کوین کویکندال از دانشگاه شفیلد، معتقد است: «رشد آهسته در بعضی از جنبه‌های رشد دندانی انسان دمانیسی وجود دارد. اما آیا این آهستگی به دوران رشد طولانی‌مدت و کودکی طولانی‌مدت در انسان‌های امروزی منجر شده است؟ هنوز شواهد کافی نداریم تا این موضوع را تأیید کنیم.»
در نهایت، یافته‌های پژوهش دریچه‌ای تازه به گذشته‌های دور باز می‌کند و نشان می‌دهد که سفر انسان به سمت دوران کودکی طولانی، شاید بسیار زودتر از آنچه تصور می‌کردیم آغاز شده باشد.
منبع: عصر ایران
