امیرکبیر بعد از راه اندازی درالفنون و تجمیع دروس آموزشی در این مدرسه تاریخی به صرافت افتاد که تشکیلات مشابهی را برای صاحبان صنعت ایجاد کند. در برخی منابع مکتوب تاریخی آمده که مجمع الصنایع با دستور ناصرالدین شاه ایجاد شد اما تاریخ نگاران و پژوهشگران معتقدند که گردآوری همه صنعتگران و هنرمندان تهرانی در یک مکان مشخص ایده امیرکبیر، صدر اعظم ناصرالدین شاه بود.
داریوش شهبازی، تهران پژوه در این باره می گوید: «نیت امیرکبیر از راه اندازی مجمع الصنایع، مدیریت انباشت دانش و تجربه صنعتگران تهرانی بود. امیبر کبیر بر این باور بود که اگر می خواهیم در صنعت پیشرفت کنیم باید تشکیلاتی مثل دارالفنون در تهران ایجاد کنیم.»
در نقشه کرشیش و نجم الدوله موقعیت مجمع الصنایع در دو نقطه دیده شده است. این تشکیلات ابتدا در سبزه میدان و بازار صندوقدار و بار دوم در حوالی ارگ سلطنتی ایجاد شده و نسل نخست استادکارهایی که بسیاری از کتیبه های تهران را ساختند در مجمع الصنایع تربیت شدند. هنرمندان و صنعتگران بسیاری در مجمع الصنایع مشغول به کار شدند و برخی حجره ها به کاشی پزها و کاشی گرها اختصاص داده شد. برخی از آنها زیر نظر استادکارهایی مثل حسین خاک نگار مقدم ملقب به حسین کاشی آموزش دیدند و در ساخت برخی سردرها و کتیبه های تاریخی تهران مشارکت کردند. حسین کاشی کسی بود که سر در باغ ملی، سر در بانک شاهی، کاشیکاری رواق حضرت عبدالعظیم و … را انجام داد و یکی از اساتید مجمع الصنایع بود.
به جز کاشی گری و کاشی پزی مشاغل دیگری مثل صحافی، ساعت سازی، کالسکه سازی، اسلحه سازی، ملیله سازی، زرد دوزی و آپالیط سازی که مخصوص لباس های نظامی بود در مجمع الصنایع رونق داشت و بعد از مرگ امیرکبیر هم به حیات خودش ادامه داد. شهبازی در ابن باره می گوید: «بعد از قتل امیر کبیر، حسین قلی خان معیر الممالک مدیریت مجمع الصنایع را بر عهده گرفت. در آن دوره، استادکارها کنار شاگردان فعالیت می کردند تا تولید و انتقال دانش به طور همزمان انجام شود اما این شرایط دوام چندانی نداشت.
با الحاق سبزه میدان به بازار تهران، مجمع الصنایع به خیابان الماسیه یا همان باب همایون قدیم انتقال پیدا کرد و بعد از مدتی برای همیشه تعطیل شد.» گفته می شود بسیاری از کتیبه ها و سردرهایی که از دوره قاجار به خصوص در دوره ناصری به یادگار مانده، اثر استادکارها و شاگردانی است که در مجمع الصنایع فعالیت می کردند.
منبع: همشهری
