(تصاویر) گنجینه طلای باختر؛ بزرگترین گنج افغانستان و جسد دخترانی که لای طلا دفن شده بودند!

طلای باختری، یکی از بزرگ‌ترین کشفیات باستان‌شناسی قرن بیستم، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از بیش از ۲۰٬۰۰۰ قطعهٔ طلای متعلق به قرنِ اوّل پیش از میلاد است. این گنج یکی از بزرگترین گنجینه‌های جهان است. 

این گنجینه که در سال ۱۹۷۸ از تپهٔ دفنِ مردگان در «طلا تپه» افغانستان کشف شد، تصویری جذاب از تبادلاتِ فرهنگیِ غنی بین تمدن‌های یونانی، پارسی، هندی و کوچ‌نشینان در مسیرِ جادهٔ ابریشم ارائه می‌دهد. با وجود اهمیتِ تاریخیِ این گنج، سرنوشتِ آن به دلیل تحولاتِ پرتنشِ افغانستان برای دهه‌ها نامشخص بود. امروزه، کشفِ دوبارهٔ طلای باختری نمادی از میراثِ ماندگارِ این منطقه محسوب می‌شود.

داستان کشف گنجینه طلای باختر

گنجینه طلایی باختر ارزشمندترین گنجینه جهان و از جمله یادگار‌های دوران یونان باختری به شمار می‌رود. گنجینه باختر یک گنجینه زیبا و خیلی ارزشمند است که موجودیت آن در بیش از ۲۵ سال مبهم بود و هیچ‌کس نمی‌دانست که با ارزش‌ترین گنجینه طلایی جهان در کجا است؟

در تاریخ آمده است که در نخستین روز‌های سال ۱۹۷۸ میلادی، ویکتور سریانیدی، باستان‌شناس نامدار دوران شوروی، بالای تپه‌ای در شهر شبرغان ایستاده بود. ناگهان فکری در اندیشه او آمد که همین فکر باعث شد تا بزرگ‌ترین گنجینه جهان پس از ۲۰۰۰ سال ابهام، پیدا شود. در جریان ۲۰۰۰ سال، بسیاری از جهان‌گشایان و شاهان و حتا بسیاری از ماجراجویان به دنبال این گنج در افغانستان می‌گشتند.

اما هیچ‌کس نمی‌دانست که بزرگ‌ترین گنجینه جهان، میراث حاکمیت دوران یونان باختری پس از تصرف اسکندر در کجا قرار دارد؟ بسیاری از باستان‌شناسان در بلخ، به دنبال این گنجینه می‌گشتند و بسیاری هم به این باور رسیده بودند که وجود چنین گنجی، افسانه‌ای بیش نیست.

ویکتور سریانیدی، باستان‌شناس نامدار شوروی به این نتیجه رسید که در کنار معبد ۳۰۰۰ ساله‌ای که در کنار تپه طلا قرار دارد، باید گور‌هایی از شاهان و شاهزاده‌گان قرار داشته باشد.

در اوایل زمستان ۱۹۷۸ میلادی، افغانستان در یک حالت بسیار بحرانی مانند اکنون قرار داشت، پس از کودتا‌ها و جنگ‌های چریکی و داخلی، این کشور در حال از دست‌دادن تمام دارایی‌های خود در مقابله با دشمنان نظام بود. دقیقاً یک روز قبل از آن‌که نیرو‌های شوروی وارد کشور شوند، سریانیدی توانست با یافتن تکه‌هایی از پارچه طلا، یکی از دو بزرگ‌ترین و با ارزش‌ترین گنجینه‌های طلایی جهان را پیدا کند….

جزئیات طلای باختری

طلای باختری در «طلا تپه»، یک محوطهٔ باستانی در استانِ جوزجانِ افغانستان، کشف شد. کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستیِ «ویکتور ساریانیدی»، باستان‌شناسِ روس، منجر به کشفِ شش آرامگاه شد که اجسادِ آنها با تزئیناتِ مجلل دفن شده بودند. این افراد احتمالاً از اشراف‌زادگانِ امپراتوریِ کوشانی یا کوچ‌نشینانِ یوئه‌ژی بوده‌اند.

هر آرامگاه مملو از آثارِ طلاییِ بی‌نظیری بود که شاملِ سکه‌ها، گردنبندها، انگشترها، کمربندها، تاج‌های تزئین‌شده و پلاک‌های طلاکوب بود. این آثارِ هنری ترکیبی خارق‌العاده از تأثیراتِ فرهنگیِ یونانِ هلنیستی، ایرانِ باستان، هند و کوچ‌نشینانِ آسیای مرکزی را نشان می‌دهند. کشفِ این گنجینه، اطلاعاتِ جدیدی دربارهٔ ثروت و تنوعِ فرهنگیِ باختر، منطقه‌ای که بخش‌هایی از افغانستان، ازبکستان و تاجیکستانِ امروزی را در بر می‌گرفت، ارائه داد.

کاوشگران در این محوطه باستانی شش مقبره را کشف کردند که به قرن اول پیش از میلاد تا قرن اول پس از میلاد متعلق بودند. این مقبره‌ها حاوی بیش از ۲۰ هزار شیء بودند؛ از جمله حلقه‌ها، سکه‌ها، سلاح‌ها، گوشواره‌ها، دستبندها، گردنبندها و تاج‌هایی که همگی از طلا ساخته شده بودند. علاوه بر طلا، بسیاری از این اشیا با سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه، عقیق سرخ و لاجورد نیز تزئین شده بودند.

دانشمندان بر این باورند که این مقبره‌ها متعلق به شش کوچ‌نشین ثروتمند آسیایی بودند؛ پنج زن و یک مرد. آثار ۲ هزار ساله‌ای که همراه آنها پیدا شد، ترکیبی نادر از تأثیرات زیبایی‌شناختی از فرهنگ‌های ایرانی تا یونان کلاسیک را به نمایش می‌گذاشتند.

اهمیتِ تاریخی

باختر یک مرکزِ حیاتی در مسیرِ جادهٔ ابریشم بود، راهی تجاری که شرق و غرب را به هم متصل می‌کرد. به گزارش راز بقا این منطقه تحتِ تأثیرِ تمدن‌های مختلفی مانند هخامنشیان، امپراتوریِ اسکندرِ مقدونی و پادشاهی‌های یونانی-هندی قرار داشت. طلای باختری نشان‌دهندهٔ ثروت و مهارتِ هنریِ ساکنانِ این منطقه است و سبک‌های مختلفی را به تصویر می‌کشد:

تأثیرِ یونانی: برخی از جواهرات دارای نقش‌هایی از اساطیرِ یونانی، از جمله تصاویرِ آفرودیت و اروسِ بالدار هستند.

تأثیرِ پارسی: برخی از تزئیناتِ طلا دارای نقش‌های گل و حیواناتی شبیه به هنرِ هخامنشیان است.

تأثیرِ هندی: برخی از عناصرِ تزئینی ارتباط با هنرِ اولیهٔ بوداییِ هند را نشان می‌دهد.

تأثیرِ کوچ‌نشینان: استفاده از اشیای طلاییِ کوچک و قابل‌حمل، سبکِ زندگیِ کوچ‌نشینیِ افرادی را که در طلا تپه دفن شده‌اند، تأیید می‌کند.

سال‌های پنهان، ناپدیدی و کشفِ دوباره

پس از کشفِ طلای باختری در سال ۱۹۷۸، این مجموعه در موزهٔ ملیِ افغانستان در کابل نگهداری می‌شد. اما با آغازِ تهاجمِ شوروی در ۱۹۷۹ و پس از آن جنگِ داخلی، حکومتِ طالبان و مداخلهٔ آمریکا در ۲۰۰۱، سرنوشتِ این گنجینه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. بسیاری گمان می‌کردند که این آثار یا غارت شده‌اند یا نابود شده‌اند.

در سال ۲۰۰۳، پس از سقوطِ رژیمِ طالبان، طلای باختری به‌طور معجزه‌آسایی در خزانه‌ای مخفی در کاخِ ریاست‌جمهوریِ کابل کشف شد. گروهی از کارمندانِ موزه و مقاماتِ دولتی این آثار را بیش از دو دهه پنهان کرده بودند تا از دستِ غارتگران و طالبان محفوظ بماند. این ماجرای بقای شگفت‌انگیز، افسانه‌ای دیگر به میراثِ طلای باختری افزود.

توصیفِ آثارِ طلای باختری

گنجینهٔ طلای باختری شاملِ مجموعه‌ای خارق‌العاده از آثارِ هنری با طراحی‌های پیچیده و نمادگراییِ فرهنگی است. برخی از شاخص‌ترینِ قطعات شامل مواردِ زیر هستند:

تاجِ طلایی: یکی از نمادین‌ترینِ اشیا، تاجی تاشو است که به نظر می‌رسد متعلق به یک حاکمِ کوچ‌نشین بوده و به‌راحتی قابل‌حمل بوده است.

دستبند‌ها و انگشترها: با نقش‌هایی از حیواناتِ افسانه‌ای مانند اژدها، گریفین و قوچ که ترکیبی از هنرِ یونانی و پارسی را نشان می‌دهند.

سکه‌ها: سکه‌هایی با سبکِ یونانی که شواهدی از تبادلاتِ تجاری و فرهنگی با دنیایِ هلنیستی را ارائه می‌دهند.

کمربندِ طلایی: کمربندی با نقش‌های اساطیری که مهارتِ بالایِ هنریِ صنعتگرانِ آن زمان را نمایش می‌دهد.

مجسمه‌های حیوانات: تندیس‌های کوچکِ طلایی از شتر، اسب و موجوداتِ افسانه‌ای که تأثیراتِ کوچ‌نشینی و استپ‌های آسیای مرکزی را نشان می‌دهد.

طلای باختری و جهانِ مدرن

پس از کشفِ دوباره، طلای باختری در نمایشگاه‌های بین‌المللی در کشور‌هایی مانند فرانسه، آمریکا و چین به نمایش درآمد. این نمایشگاه‌ها توجهِ جهانی را به تاریخِ غنیِ افغانستان و اهمیتِ حفاظت از میراثِ فرهنگیِ آن جلب کردند.

با این حال، بی‌ثباتیِ سیاسیِ افغانستان همچنان تهدیدی برای امنیتِ این گنجینه محسوب می‌شود. در سال ۲۰۲۱، پس از بازگشتِ طالبان به قدرت، نگرانی‌هایی دربارهٔ سرنوشتِ طلای باختری مطرح شد. بسیاری از کارشناسان و سازمان‌های فرهنگی خواستارِ اقداماتِ بین‌المللی برای حفاظت از این گنجینه و جلوگیری از گم‌شدنِ مجددِ آن هستند.

نقشِ جادهٔ ابریشم در گسترشِ طلای باختری

جادهٔ ابریشم نقشِ اساسی در انتقالِ کالا، مردم و ایده‌ها بین آسیا، اروپا و خاورمیانه ایفا کرد. موقعیتِ استراتژیکِ باختر در این شبکهٔ تجاری، آن را به مرکزِ تعاملِ فرهنگی تبدیل کرد. صنعتگرانِ این منطقه تکنیک‌ها و نقش‌های هنری از سنت‌های یونانی، پارسی و هندی را جذب کرده و آنها را به آثارِ منحصربه‌فردی تبدیل کردند.

تلاش‌های حفاظت و چالش‌های آینده

حفاظت از طلای باختری همچنان چالشی بزرگ محسوب می‌شود. به گزارش راز بقا علی‌رغم تلاش‌های بین‌المللی برای حفاظت از میراثِ فرهنگیِ افغانستان، غارت و قاچاقِ آثارِ تاریخی همچنان تهدیدی جدی است.

طلای باختری چیزی بیش از یک مجموعهٔ آثارِ باستانی است. این گنجینه نمادی از تاریخِ غنی و متنوعِ افغانستان محسوب می‌شود. در مواجهه با چالش‌های مداوم، حفاظت از طلای باختری وظیفه‌ای جهانی است که تضمین خواهد کرد نسل‌های آینده همچنان بتوانند از تاریخ و هنرِ باختری الهام بگیرند.

منبع: راز بقا

مطالب مرتبط:

• سلطان اسب ایران؛ چرا به کریم خان زند سلطان اسب ایران می‌گویند؟
• (عکس) سفر در زمان؛ انیس الدوله، سوگلی ناصرالدین شاه با عروسک اش؛ سال 1258
• (عکس) سفر به ایران قدیم؛ بازرگانان کرمانشاه در سال های دور
• قصه های گمشده| امپراطوری جوراب‌های ابریشمی
• (عکس) تهران قدیم؛ ژست عاشقانه «میرزا ابراهیم آقا و همسرش»؛ سال 1290