(تصاویر) سفر به ایران قدیم؛ گنج‌های قاجاریه؛ چگونه روس‌ها با ترکمانچای بزرگترین یاقوت جهان و گنج بزرگ نادر شاه و فتحعلی‌شاه را از ایران سرقت کردند؟

در قرن ۱۹ میلادی، پس از پایان جنگ‌های ایران و روسیه، امپراتوری روسیه از فرصت‌های به‌دست‌آمده استفاده کرده و بخش‌های وسیعی از سرزمین‌های ایران را به تصرف خود درآورد.

علاوه بر این، نیرو‌های روسی گنجینه‌های سلطنتی، آثار هنری، دست‌نوشته‌های گران‌بها و جواهرات قیمتی ایران را از کاخ‌ها و شهر‌های بزرگ این کشور به غارت بردند. این غارت‌ها نه تنها به کاهش قدرت اقتصادی و فرهنگی ایران منجر شد، بلکه باعث تخریب و از دست رفتن بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردید.

زمینه تاریخی سرقت گنج

جنگ‌های ایران و روسیه که از اواخر قرن ۱۸ تا اوایل قرن ۱۹ ادامه داشت، تأثیر عمیقی بر ایران داشت. این جنگ‌ها بین امپراتوری روسیه و ایران (قاجاریه) انجام شد و پس از پایان این جنگ‌ها، ایران به شدت تضعیف شد. روسیه به عنوان پیروز این جنگ‌ها، مجبور کرد که ایران بخش‌های زیادی از سرزمین‌های خود را واگذار کند.

پس از امضای معاهده ترکمانچای در سال ۱۸۲۸، ایران مجبور شد بخش‌هایی از قفقاز، از جمله ارمنستان، گرجستان و آذربایجان را به روسیه واگذار کند که این مناطق به امپراتوری روسیه ملحق شدند. در این دوره اشغال، نیرو‌های روسی گنجینه‌های ایران را از کاخ‌ها و شهر‌های ایرانی غارت کردند. این غارت‌ها در چارچوب امپریالیسم روسیه بود که قصد داشت ایران را ضعیف کرده و سرزمین‌های خود را در قفقاز و مناطق دیگر گسترش دهد.

جزئیات غارت گنجینه‌های نفیس ایران

دست‌نوشته‌ها و اسناد فارسی

یکی از بزرگترین خسارات ایران، سرقت دست‌نوشته‌های فارسی و کتاب‌ها بود. این دست‌نوشته‌ها که بسیاری از آنها شامل آثار نادر ادبی، فلسفی و تاریخی بودند، عمدتاً از کتابخانه‌های سلطنتی و مجموعه‌های خصوصی نخبگان ایرانی به سرقت رفتند.

«کتابخانه شاه» به ویژه آثار شاعران معروف فارسی، چون حافظ، سعدی و فردوسی را در خود جای داده بود. این دست‌نوشته‌ها که بسیاری از آنها بی‌نظیر بودند، به روسیه برده شدند و در کتابخانه‌های روسی مانند کتابخانه دولتی روسیه در مسکو و کتابخانه ملی سنت پترزبورگ نگهداری شدند.

جواهرات سلطنتی

سلطنت قاجار به ویژه در دوران فتحعلی شاه دارای ثروت فراوانی در قالب طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی بود. گنجینه‌های سلطنتی شامل تاج‌ها، گردنبندها، گوشواره‌ها و سایر جواهرات بودند که معمولاً با الماس، یاقوت و زمرد تزئین شده بودند.

از جمله گنجینه‌های معروف جواهرات نادر شاه بودند که در قرن ۱۸ از هند غارت شده بودند و به عنوان بخشی از مجموعه گنجینه‌های سلطنتی ایران نیز هدف غارت نیرو‌های روسی قرار گرفتند و در ان زمان به سفارت روسیه برده شدند. این گنجینه‌ها که شامل الماس دریای نور و کوه نور بودند، به روسیه منتقل شدند و برخی از آنها در مجموعه‌های روسی قرار گرفتند هرچند که بعد‌ها بخشی از آنها به ایران بازپس گردانده شد.

آثار هنری و اشیای فرهنگی

گنجینه‌های هنری ایران، از جمله مینیاتورها، فرش‌های ایرانی و سرامیک‌ها، از اهمیت زیادی برخوردار بودند و توسط نیرو‌های روسی غارت شدند. این اشیاء عمدتاً از کاخ‌های سلطنتی مانند کاخ گلستان در تهران و خانه‌های اشرافی خصوصی برده شدند.

فرش‌های ایرانی که به خاطر ظرافت و طراحی‌های پیچیده‌شان معروف بودند، به ویژه ارزش زیادی داشتند. بسیاری از این فرش‌ها اکنون در موزه‌های روسی مانند «موزه ارمی‌تاژ» در سنت پترزبورگ نگهداری می‌شوند. نقاشی‌ها و مجسمه‌های ایرانی از دوره‌های صفوی و قاجار نیز غارت شده و در موزه‌های فرهنگی روسیه به نمایش درآمدند.

زمین‌ها و سرزمین‌ها

معاهده ترکمانچای نه تنها به غارت گنجینه‌های فرهنگی انجامید، بلکه به از دست دادن سرزمین‌های ارزشمند ایرانی منجر شد. مناطق ارمنستان، گرجستان و بخش‌هایی از آذربایجان به روسیه واگذار شدند که این مسئله تأثیر زیادی بر قدرت ژئوپولیتیکی ایران داشت.

این از دست دادن سرزمین‌ها به معنای آسیب‌های اقتصادی و استراتژیک برای ایران بود، زیرا این مناطق نه تنها از لحاظ جغرافیایی مهم بودند بلکه منابع طبیعی و کشاورزی زیادی داشتند.

غارت گنجینه‌های فتحعلی شاه

یکی از خسارات بزرگ، غارت گنجینه سلطنتی قاجار بود. فتحعلی شاه که یکی از شاهان برجسته قاجار بود، در دوران سلطنت خود ثروت زیادی جمع‌آوری کرده بود. دربار او به خاطر سبک زندگی لوکس و دارا بودن اشیاء گران‌قیمت معروف بود.

نیرو‌های روسی بسیاری از اشیاء سلطنتی فتحعلی شاه را از جمله دیس‌های طلایی، نقره‌جات و سنگ‌های قیمتی به سرقت بردند. جواهرات شخصی شاه به ویژه یاقوت ناصر الملک که یکی از بزرگترین یاقوت‌ها در جهان آن زمان بود، از جمله اقلام مورد توجه روس‌ها بود.

غارت معماری

علاوه بر غارت اشیاء ملموس، نیرو‌های روسی در تخریب بخش‌هایی از میراث معماری ایران نیز دست داشتند. تهران و دیگر شهر‌ها شاهد ویرانی بنا‌های تاریخی بودند، زیرا نیرو‌های روسی کاخ‌ها، ساختمان‌های سلطنتی و استحکامات نظامی را غارت کرده و به آتش کشیدند. به‌ویژه کاخ گلستان که نماد قدرت سلطنتی ایران بود، آسیب زیادی دید و اشیاء قیمتی و آثار هنری داخل آن غارت شدند.

میراث غارت گنجینه‌های ایران توسط روس‌ها

اگرچه بسیاری از گنجینه‌های غارت‌شده دوباره پیدا یا بازپس داده شدند، اما خسارت‌های وارد شده به میراث فرهنگی و ثروت ایران در قرن ۱۹ بسیار سنگین بود. تاریخ، هنر و ادبیات ایران با از دست دادن این گنجینه‌ها به طور غیرقابل جبرانی تغییر کرد و بسیاری از این آثار هرگز بازنگشتند.

برخی از جواهرات و دست‌نوشته‌های غارت‌شده هنوز در موزه‌های روسی و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شوند. به‌عنوان مثال، مناطق قفقاز که در این دوره به روسیه واگذار شدند، هرگز به ایران بازنگشتند و این امر شکاف ژئوپولیتیکی بین ایران و روسیه را بیشتر کرد.

غارت گنجینه‌های ایرانی توسط روس‌ها یک فصل تأثیرگذار در تاریخ امپریالیسم است که نشان‌دهنده مبارزه مداوم برای کنترل ثروت، فرهنگ و سرزمین‌ها در قرن ۱۹ میلادی است. اثرات این غارت هنوز در تنش‌های سیاسی و فرهنگی بین ایران و روسیه مشهود است و تلاش‌ها برای بازپس‌گیری میراث فرهنگی از دست رفته همچنان ادامه دارد.

منبع: راز بقا

مطالب مرتبط:

برچسب ها

(تصاویر) سفر به ایران قدیم؛ گنج‌های قاجاریه؛ چگونه روس‌ها با ترکمانچای بزرگترین یاقوت جهان و گنج بزرگ نادر شاه و فتحعلی‌شاه را از ایران سرقت کردند؟

زمینه تاریخی سرقت گنج