خوراکی‌های تخمیرشده و فیبر بالا، کلید کاهش التهاب در بدن
التهاب مزمن یکی از عوامل اصلی ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی، مانند بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ است.
به گزارش انتخاب و به نقل از مدیکال نیوز تودی؛ پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که رژیم غذایی غربیِ مدرن که سرشار از مواد غذایی فرآوری‌شده و فقیر از مواد غذایی گیاهی کامل است، می‌تواند به‌طور چشمگیری موجب بروز التهاب مزمن شود.
کارشناسان توصیه می‌کنند برای کاهش التهاب و تقویت عملکرد ایمنی و سلامت سوخت‌وسازی بدن، رژیم‌های غذایی سنتی و غنی از گیاهان را در پیش بگیریم.
مطالعه‌ای تازه که در نشریه Nature Medicine منتشر شده، نشان می‌دهد که تغییر رژیم غذایی چقدر می‌تواند به‌سرعت بر سلامت ایمنی و سوخت‌وساز بدن تأثیر بگذارد.
شهرنشینی و دسترسی بیشتر به غذاهای فرآوری‌شده در آفریقا، الگوهای تغذیه‌ای مردم را تغییر داده است؛ بسیاری از افراد، رژیم‌های سنتی خود را کنار گذاشته و به رژیم‌های غربی روی آورده‌اند.
برای بررسی تأثیر این تغییرات، پژوهشگرانی از مرکز پزشکی دانشگاه رادبود و کالج پزشکی مسیحی کلیمانجارو، اثرات این رژیم‌ها را در سطح سلولی بررسی کردند.
یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که تنها دو هفته پیروی از رژیم غذایی غربی، در مقایسه با رژیم سنتی آفریقایی، می‌تواند باعث افزایش التهاب، تضعیف واکنش‌های ایمنی و اختلال در مسیرهای سوخت‌وسازی شود که با بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی در ارتباط‌اند.
در مقابل، تغییر از رژیم غربی به رژیم سنتی آفریقایی، یا مصرف نوشیدنی‌های تخمیرشده سنتی، ممکن است اثرات ضدالتهابی داشته باشد.
با اینکه هنوز به پژوهش‌های بیشتری نیاز است، این نتایج از این ایده حمایت می‌کنند که رژیم‌های غذایی سنتی و عمدتاً گیاه‌پایه — مانند رژیم‌های آفریقایی، مدیترانه‌ای و آمریکای لاتین — می‌توانند به بهبود سلامت و کاهش خطر بیماری‌های مزمن کمک کنند.
تأثیرات رژیم غربی در برابر رژیم سنتی آفریقایی
در این کارآزمایی تصادفی و کنترل‌شده، ۷۷ مرد جوان سالم با میانگین سنی ۲۶ سال از منطقه کلیمانجارو در شمال تانزانیا شرکت کردند.
برای بررسی الگوهای غذایی اولیه، سه یادداشت ۲۴ ساعته غذایی در روزهای غیرمتوالی ثبت شد که یکی از آن‌ها در ایام جشن یا آخر هفته گردآوری شد.
شرکت‌کنندگان به سه گروه تقسیم شدند که هر روز وعده‌های غذایی زیر را دریافت می‌کردند:
• ۲۳ مرد روستایی که معمولاً از رژیم غذایی سنتی سبک کلیمانجارو پیروی می‌کردند، به مدت دو هفته به رژیم غربی منتقل شدند.
• ۲۲ مرد شهری که معمولاً رژیم غربی داشتند، به مدت دو هفته به رژیم سنتی کلیمانجارو منتقل شدند.
• ۲۲ مرد دیگر که رژیم غربی داشتند، به مدت یک هفته نوشیدنی سنتی تخمیرشده‌ای به نام «مبه‌گه» (Mbege) — تهیه‌شده از موز و ارزن — را به رژیم غذایی خود افزودند.
پنج نفر از شرکت‌کنندگان هر یک از دو گروه نخست، رژیم غذایی همیشگی خود را حفظ کردند تا اثر عوامل بیرونی حذف شود.
نمونه‌های خون در سه بازه زمانی گرفته شد: در آغاز مطالعه، بلافاصله پس از دورهٔ مداخلهٔ غذایی، و چهار هفته پس از پایان مداخله.
هدف اصلی، بررسی تغییرات در سلامت ایمنی و سوخت‌وساز بدن بود، با تمرکز بر عملکرد سیستم ایمنی، شاخص‌های التهابی خون، و فرآیندهای متابولیکی مختلف.
رژیم غربی باعث التهاب می‌شود، رژیم سنتی آفریقایی از بدن محافظت می‌کند
تحلیل نهایی فقط شامل نمونه‌هایی شد که کیفیت بالایی داشتند و استانداردهای خاصی را رعایت کرده بودند. نتایج بر اساس عواملی مانند سن، شاخص توده بدنی و سطح فعالیت بدنی تنظیم شدند.
نتایج نشان داد که تغییر از رژیم سنتی آفریقایی به رژیم غربی برای دو هفته، باعث اختلال در مسیرهای کلیدی متابولیکی مرتبط با بیماری‌های مزمن شد.
این تغییر همچنین موجب ایجاد حالت التهاب‌زا شد که شامل فعال شدن گلبول‌های سفید، افزایش پروتئین‌های التهابی در خون، و تغییر در بیان ژن‌ها بود.
علاوه بر این، سلول‌های ایمنی توانایی کمتری برای مقابله با پاتوژن‌ها از خود نشان دادند.
در مقابل، تغییر از رژیم غربی به رژیم سنتی یا مصرف نوشیدنی تخمیرشده باعث کاهش شاخص‌های التهابی شد و اثرات ضدالتهابی به همراه داشت.
برخی از این تغییرات ایمنی و متابولیکی حتی تا چهار هفته پس از پایان مداخله نیز باقی ماندند، که نشان می‌دهد حتی اصلاحات کوتاه‌مدت در رژیم غذایی ممکن است اثراتی پایدار داشته باشند.
این مطالعه احتمالاً نخستین پژوهش جامع دربارهٔ تأثیرات رژیم سنتی آفریقایی بر سلامت بدن است.
دکتر «کویریین دِ ماست»، متخصص بیماری‌های عفونی از مرکز پزشکی دانشگاه رادبود و نویسندهٔ این مطالعه، در بیانیه‌ای گفت:
«پژوهش‌های پیشین بر رژیم‌های سنتی دیگر مانند رژیم ژاپنی یا مدیترانه‌ای متمرکز بودند، اما رژیم‌های آفریقایی نیز به همان اندازه ارزش مطالعه دارند، به‌ویژه حالا که سبک زندگی در بسیاری از مناطق آفریقا به‌سرعت در حال تغییر است و بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی در حال افزایش هستند. تنوع غنی رژیم‌های سنتی آفریقا، فرصت‌های منحصربه‌فردی برای درک تأثیر غذا بر سلامت فراهم می‌آورد.»
چه چیزی رژیم سنتی آفریقایی را مفید می‌سازد؟
پایگاه Medical News Today با دکتر «توماس ام. هولند»، دانشمند و استادیار موسسه سالمندی دانشگاه راش گفت‌وگو کرد. وی در این مطالعه شرکت نداشت.
او توضیح داد که «تغییر از رژیم سنتی آفریقایی به رژیم غربی موجب افزایش التهاب و تضعیف سیستم ایمنی می‌شود، که احتمالاً به دلیل تفاوت در ترکیب مواد مغذی و میزان مواجهه با میکروب‌های مفید است.»
در این مطالعه، رژیم سنتی آفریقایی سرشار از موارد زیر بود:
• چای سیاه
• سبزیجات سبز
• حبوبات
• موز نارس
• ریشه‌ها و غده‌ها (مانند سیب‌زمینی شیرین، کاساوا و تارو)
• غلات باستانی (مانند ارزن و سورگوم)
این خوراکی‌ها سرشار از فیبر غذایی و ترکیبات زیست‌فعال مانند پلی‌فنول‌ها هستند که به کاهش التهاب و بهبود سلامت سوخت‌وسازی بدن کمک می‌کنند. آن‌ها همچنین به تعادل میکروبیوم روده و تولید متابولیت‌های مفیدی کمک می‌کنند که سلامت عمومی را افزایش می‌دهند.
هولند همچنین بر مزایای بالقوهٔ غذاها و نوشیدنی‌های تخمیرشده سنتی مانند «مبه‌گه» تأکید کرد و گفت:
«این خوراکی‌ها نقش مهمی در غنی‌سازی میکروبیوم روده با میکروب‌های مفید و ترکیبات زیست‌فعال دارند که عملکرد ایمنی بدن را تقویت می‌کنند.»
او افزود ترکیبات خاصی مانند فلاونوئیدها که در «مبه‌گه» وجود دارند، احتمالاً به بهبود پاسخ‌های ایمنی و سلامت عروقی بدن کمک کرده‌اند.
چه چیزی رژیم غذایی غربی را التهاب‌زا می‌کند؟
در مقابل رژیم سنتی غنی از مواد مغذی، رژیم غربی در این مطالعه شامل غذاهایی فاقد مواد طبیعی و عمدتاً فرآوری‌شده بود، مانند:
• گوشت‌های فرآوری‌شده
• پیتزا
• سیب‌زمینی سرخ‌کرده
• مرغ سوخاری
• کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده (مانند پنکیک، اسپاگتی و نان سفید)
هولند توضیح داد:
«رژیم‌های غربی معمولاً سرشار از قندهای تصفیه‌شده، چربی‌های اشباع و غذاهای فرآوری‌شده هستند، که باعث افزایش التهاب، استرس اکسیداتیو و اختلال در تنظیم ایمنی می‌شوند.»
به گفته پژوهشگران، این اثرات احتمالاً به‌دلیل تأثیر مستقیم کلسترول، چربی‌های اشباع و قندها بر سلامت ایمنی و متابولیسم، و همچنین اثرات غیرمستقیم از طریق تغییر در باکتری‌های روده و افزایش وزن است.
دکتر هولند گفت:
«با توجه به اینکه رژیم‌های غربی باعث بیماری‌های مزمن می‌شوند، نتایج این مطالعه جای تعجب ندارد — غذاهای فرآوری‌شده التهاب‌زا هستند، در حالی که رژیم‌های سنتیِ سالم، که سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی‌اند، به بهبود عملکرد ایمنی و سوخت‌وساز بدن کمک می‌کنند.»
محدودیت‌های مطالعه و پیامدهای آن
با وجود نتایج امیدوارکننده، نویسندگان مطالعه به برخی محدودیت‌ها اشاره کردند؛ از جمله: کوتاه بودن مدت پژوهش، حجم نمونهٔ نسبتاً کم، و شرکت‌داشتن فقط مردان در مطالعه. همچنین مصرف غذا به‌صورت آزاد بود، که ممکن است تغییرات وزنی و تأثیر آن بر پروفایل ایمنی و متابولیکی را به همراه داشته باشد.
با این حال، دکتر «ماست» بر تأثیر چشمگیر تغییر رژیم غذایی—even در بازهٔ کوتاه—تأکید کرد و گفت:
«این مطالعه نشان می‌دهد که خوراکی‌های سنتی می‌توانند برای کاهش التهاب و بهبود فرآیندهای متابولیکی در بدن مفید باشند.»
او افزود:
«در عین حال، ما نشان می‌دهیم که رژیم غذایی ناسالم غربی چقدر می‌تواند زیان‌بار باشد.»
دکتر هولند نیز موافقت کرد و گفت:
«این یافته‌ها بار دیگر ثابت می‌کنند که رژیم غذایی تأثیر سریع و پایداری بر سلامت ایمنی و متابولیسم دارد. حتی تغییرات کوتاه‌مدت در رژیم غذایی می‌تواند اثراتی ماندگار داشته باشد. این موضوع نشان می‌دهد که روی‌آوردن به الگوهای تغذیه‌ای سنتی و گیاه‌پایه می‌تواند راهبردی کلیدی در پیشگیری از بیماری‌ها باشد.»
در پایان، دکتر هولند تأکید کرد که:
«با حفظ و تطبیق رژیم‌های غذایی سنتیِ غنی از گیاهان، افراد می‌توانند سلامت بلندمدت خود را بهبود بخشیده و در عین حال میراث غذایی فرهنگی و منطقه‌ای خود را حفظ کنند.»
