خاموش کردن اینترنت موبایل، شاید راهی برای جوان‌سازی مغز باشد
در دنیای امروز که بیشتر لحظه‌های ما با نوتیفیکیشن‌ها، پیام‌ها، ویدئوها و اسکرول‌های بی‌پایان پر شده، شاید خاموش کردن اینترنت موبایل، اقدامی انقلابی به‌نظر برسد. اما پژوهشی تازه از دانشگاه بریتیش‌کلمبیا (University of British Columbia) دقیقاً همین توصیه را دارد: به‌طور موقت اینترنت موبایل را قطع کنید. نتیجه؟ مغز شما همان‌قدر جوان و متمرکز می‌شود که گویی ده سال به عقب برگشته‌اید.
به گزارش یک پزشک و بر اساس این تحقیق، که روی ۴۰۰ نفر از دانشجویان و افراد شاغل انجام شده، وقتی کاربران به‌مدت دو هفته اینترنت گوشی خود را غیرفعال کردند (بدون اینکه قابلیت تماس و پیامک مختل شود)، تغییرات چشمگیری در عملکرد شناختی آن‌ها مشاهده شد. آن‌ها تمرکز بالاتری داشتند، بهتر می‌خوابیدند و اضطراب‌شان هم کاهش یافته بود.
آزمایش دیجیتال‌زدایی: ساده، ولی با نتایج خارق‌العاده
در این پژوهش، شرکت‌کنندگان با کمک یک اپلیکیشن مخصوص، دسترسی به اپلیکیشن‌ها، مرورگر اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را به‌طور کامل مسدود کردند. درواقع، گوشی آن‌ها فقط به یک تلفن ساده تبدیل شد: تماس و پیامک، همین و بس.
نکتهٔ کلیدی در این پژوهش، «تمرکز مداوم» یا همان Sustained Attention بود؛ یعنی توانایی تمرکز طولانی‌مدت بر یک کار مشخص، بدون پرت شدن حواس. این همان قابلیتی است که در عصر دیجیتال، به‌شدت تحلیل رفته است. اما پس از دو هفته دوری از اینترنت، این قابلیت به‌حدی بهبود پیدا کرد که شرکت‌کنندگان از نظر تمرکز، در سطح افراد ده سال جوان‌تر قرار گرفتند. چنین جهشی در بازه‌ای کوتاه، حتی برای پژوهشگران هم غیرمنتظره بود.
چرا مغز در نبود اینترنت بهتر کار می‌کند؟
مغز انسان در طول هزاران سال تکامل، برای پردازش آرام و تدریجی اطلاعات طراحی شده است. اما اینترنت، به‌ویژه اینترنت موبایل، حجم بی‌سابقه‌ای از محرک‌ها را در اختیار ما قرار داده؛ از پیام‌های فوری گرفته تا عکس‌ها و ویدئوهایی که هرکدام تنها چند ثانیه توجه ما را می‌بلعند.
پژوهش نشان داد که در نبود این بمباران اطلاعاتی، افراد به سمت فعالیت‌هایی گرایش پیدا کردند که برای مغز مفیدتر است: گفت‌وگوهای حضوری، پیاده‌روی در طبیعت، مطالعه عمیق، گوش دادن واقعی به دیگران. این تجربیات، برخلاف اسکرول کردن بی‌هدف، باعث تحریک سالم مغز و بازسازی شبکه‌های عصبی می‌شوند.
درواقع، وقتی اینترنت خاموش می‌شود، مغز فرصت پیدا می‌کند نفس بکشد.
خواب عمیق‌تر، اضطراب کمتر، حضور ذهن بیشتر
یکی دیگر از نتایج جالب این پژوهش، بهبود کیفیت خواب بود. خواب عمیق‌تر، بدون بیدار شدن‌های مکرر، یکی از اولین نشانه‌های بازگشت مغز به حالت متعادل است. همچنین سطح اضطراب – به‌ویژه در کسانی که پیش از آن استفاده زیادی از شبکه‌های اجتماعی داشتند – به‌طرز معناداری کاهش یافت.
در روزهای ابتدایی، برخی از شرکت‌کنندگان دچار نشانه‌های «ترک دیجیتال» شدند: بی‌قراری، احساس بی‌خبری، حتی «نوتیفیکیشن خیالی» یا Phantom Notifications (یعنی احساس لرزش یا صدای پیام بدون اینکه پیامی آمده باشد). اما جالب این‌جاست که اغلب افراد، از پایان هفته اول، حس سبکی و حضور ذهن را تجربه کردند.
اثرات پایدار: مغز حتی پس از بازگشت به اینترنت، همچنان متحول باقی می‌ماند
چیزی که این تحقیق را از یک تجربه زودگذر جدا می‌کند، پایداری نتایج آن است. بررسی‌های ماه‌ها بعد از پایان دو هفته نشان داد که بسیاری از شرکت‌کنندگان همچنان از تمرکز بالاتر و اضطراب کمتر بهره‌مند بودند. حتی در میان افراد مسن‌تر هم نشانه‌هایی از بهبود دیده شد. این یافته‌ها، نظریه قدیمی‌ای را که می‌گفت مغز در سنین بالا انعطاف‌ناپذیر است، زیر سؤال می‌برد.
در حقیقت، مغز همچنان آماده یادگیری، بازیابی و بازسازی است؛ فقط باید فرصتی به او داده شود.
راه‌حل نهایی: ترک گوشی نیست، بلکه مدیریت هوشمندانه آن است
متخصصان تأکید می‌کنند که لازم نیست گوشی‌های هوشمند را کنار بگذاریم. بلکه باید استفاده از آن‌ها را «مدیریت‌شده» کنیم. مثلاً آخر هفته‌ها، یا حتی چند ساعت در روز، اینترنت گوشی را خاموش کنیم و اجازه دهیم مغزمان در سکوت نسبی، خودش را ترمیم کند.
حالا حتی شرکت‌های فناوری هم متوجه این نیاز شده‌اند و در حال طراحی ابزارهایی برای «دیجیتال‌زدایی» یا Digital Detox هستند. چرا که واضح است: مغز برای رشد و عملکرد بهتر، گاهی به سکوت نیاز دارد، نه فقط اطلاعات بیشتر.
